ictp و sissaنگاهي متفاوت به

آي-سي-تي-پي يك موسسه بين المللي تحقيقاتي در زمينه علوم بنيادي نظري است كه در شهر تريست ايتاليا واقع است. تريست شهري كوچك در شمال شرقي ايتاليااست كه در ميان كشورهاي كمونيست سابق محصور شده است.اين شهر تا پيش از بالا رفتن پرده آهنين شهر به علت كمبود فضا و موقعيت جغرافيايي امكان رشد صنعتي زيادي نداشت. درنتيجه وجود آي-سي-تي-پي و ميهمانا ن اين مركز از اقصي نقاط دنياغنيمتي براي رشد اقتصادي شهر بود. دولت ايتاليا هم به همين دليل از اين موسسه حمايت ميكند. اين موسسه حدود چهل سال پيش به همت پروفسور عبدالسلام وبه حمايت يونسكو تاسيس شده است. ازآن موقع تا كنون آي-سي-تي-پي همه ساله همايش هاي بين المللي موفقي برگزار مي كند و ميزبان دانشمندان طراز اول از كشورهاي گوناگون مي شود.مدتي پس از تاسيس آي-سي-تي-پي، برخي از فيزيكدانان ايتاليايي با مشاهده اين محيط ايده آل براي رشد دانش، تصميم گرفتنداز اين امكان به وجود آمده حداكثر استفاده را ببرند.به همين منظور پس از گذشتن از هفت خوان مشكلات اداري، يك موسسه تحصيلات تكميلي در جوار آي-سي-تي-پي به نام "سيسا" تاسيس كردند. سيسا اكنون از موفقترين مراكز تحقيقاتي اروپاست واين موفقيت راتا حد زيادي مديون همجواري با آي-سي-تي-پي است. ناگفته نماند كه آي-سي-تي-پي هم از اين همجواري بهره ها برده. دردوسالي كه به ايران بازگشته ام شاهد بوده ام كه از اين دست فرصتها (البته در ابعاد كوچكتر ) زياد به وجود آمده. اما اكثرافرادآكادميك در ايران در پي استفاده از فرصتهايي از اين دست نيستند.چرا كه راحت تر -ودر عين حال مقبول تر- اين است كه خود را با گفتن "امكانات نداريم" خلاص كرد!

Fine tuning in nature

كربني كه در بدن جانداران وجود دارد،درداخل ستارگان، طي فرآيندي كه به فرآيندسه-آلفا معروف است، توليد شده است. نكته قابل توجه در اينجاست كه اگر نيروي بين هسته ها اگر تنها چهار دهم درصد از اين كه اكنون هست متفاوت مي بود، حيات به شكلي كه مي شناسيم امكان پذير نمي شد. به عبارتي ستارگان يا فقط اكسيژن توليد مي كردند ويا تنها كربن.اين مطلب نسبتا شناخته شده اي بين غير فيزيكدانان است. عده اي هم از اين يافته علمي براي فرضيه هاي فلسفي -وبعضا سفسطه اي - خود شاهد مي گيرند. براي اطلاع از جنبه علمي قضيه رجوع كنيد به
مقاله

پديده شناس موفق

فيزيكدانان را مي توان به سه دسته آزمايشگر،تئوري پرداز وپديده شناس تقسيم كرد.به تعبيري پديده شناسان پل ارتباطي بين آزمايشگرها ونظريه پردازها هستند. كار پديده شناس بررسي اثرات تئوري هاي مختلف در آزمايش هاو مشاهدات گوناگون است.براي اين كه پديده شناس موفقي باشيم طبعا بايد اطلاعات وسيعي درباره آزمايش هاي ممكن واثرات فيزيكي گوناگون كسب كنيم. كسب چنين اطلاع وسيعي تنها از طريق مطا لعه ويا حتي شركت در سمينارها امكان پذير نيست. اگر به موسسات پژوهشي دست اول دنيا سفر كنيد، ملاحظه خواهيدكردكه فيزيكدانان به هنگام صرف غذا و يا گردش درباره چنين موضوعاتي با هم بحث مي كنند. اين به آن معني نيست كه از قبل حتما سئوال مشخصي آماده كرده اند. بلكه بحث شان به طور طبيعي به آن سمت گرايش پيدا مي كند. با همين بحث هاست كه معلومات افراد بيشتر ميشود. اميدوارم روزي برسد كه وقتي كسي در جمع فيزيكدانان سرزمين گل وبلبل نيز بحث آزادي فيزيكي مطرح كند به او به چشم خروس بي محل نگاه نكنند

شتابدهنده ها در خدمت بشريت

دانشگاه استنفوردواقع در كاليفرنيا، يك شتابدهنده خطي به طول حدودا چهار كيلومتر دارد. اين شتابدهنده كه كه از بزرگترين شتابدهنده ها در نوع خود است، به منظور مطالعه ذرات بنيادي ساخته شده.دغدغه اصلي بنيانگذاران اين آزمايشگاه مطالعه در علوم بنيادي بوده وهست نه مطالعات كاربردي. اما ، طبق معمول، اين آزمايشگاه عظيم راهي را پيش روي محققان علوم كاربردي باز كرده كه بدون آن هرگز ميسر نمي شده. ذرات بارداري كه در اين شتابدهنده با سرعت نزديك به سرعت نور حركت مي كنند تابشي از خود ساطع مي كنند كه به تابش "سينكروتروني" معروف است. مدتها پس از راه اندازي اين شتابدهنده يك فيزيكدان دريافت كه از اين تابش به مانند يك منبع اشعه ايكس فوق العاده قوي براي مطالعه مواد و ميكروبها استفاده مي توان كرد. امروزه در گوشه و كنار دنيا شتابدهنده هايي با ابعاد كوچكتر ساخته شده اند تا از تابش آنها براي مطالعات كاربردي استفاده شود. به اين وسيله كشفيات زيادي در علوم كاربردي انجام گرفته است

اخترفيزيك بهتر است يا فيزيك ذرات

اغلب اين بحث در ميان فيزيكدانان در مي گيرد كه در سرمايه گذاري هاي علمي چه رشته اي بايد اولويت داشته باشد. هفته پيش هم بحثي در گرفته بود درباره اين كه آيا اختر فيزيك اولويت دارد يا فيزيك ذرات. بايد در نظر داشت كه اين دو چندان از هم جدا نيستند. نقطه اوج تلاقي آنها درفيزيك نوترينو است. فرضيه هايي وجود دارند كه مطابق آنها نوترينو ها با انرژي بسيار بالا،ميليون ها برابر جرم پروتون، از اجرام سماوي بسيار دور به زمين مي رسند. براي امتحان اين فرضيه آشكارساز ها با ابعاد كيلومتر مكعب در قطب جنوب ساخته شده اند. هدف آنها در نهايت دو چيز است: 1( آموختن درباره منبع نوترينو ها؛ 2) بررسي خواص نوترينو ها. اما براي چنين مطالعه اي ما ابتدا بايد برهمكنش نوترينوها با نوكلئون هارا در اين بازه از انرژي بهتر بشناسيم. اينجاست كه اختر فيزيك به فيزيك ذرات مربوط مي شود. به طور خلاصه:

تو در اوج افلاك چه داني كه چيست       چو نداني اندرون نوكلئونت كه چيست

براي اطلاع بيشتر مراجعه كنيد به:
arxiv.org/abs/hep-ph/0011176

شكايت براي شكايت

چند هفته پيش جلسه اي با حضور برگزيدگان جشنواره خوارزمي و برخي از مسئولان سياستگذاري هاي علمي كشور برگزار شد. يك هفته قبل از جلسه اعلام كرده بودند كه اگر برگزيدگان درخواستي از مسئولان دارند در جلسه مطرح كنند و متن درخواست را به صورت كتبي ارائه نمايند. تنها نيمي از برگزيدگان چنين نامه اي را تهيه كرده بودند. اين در حالي بود كه نيم ديگر غرولند مي كردند كه مسئولان تلاشي براي بهبود اوضاع نمي كنند. مفاهيم "هنر براي هنر" يا "علم براي علم" مفاهيم آشنايي هستند، اما ايرانيان مفهوم جديدي ابداع كرده اند: "غرولند براي غرولند

كمال الملك

مطلبي كه پينوكيو به آن اشاره كرده مرا به ياد مجموعه مقالاتي كه اخيرا در مورد كمال الملك خواندم انداخت. ظاهرا مسايل اجتماعي مرتبط با كار هنرمندان ودانش پيشگان نيز، به هم شبيه هستند.از قرار معلوم كمال الملك در اواخر عمر مدرسه اي براي تعليم نقاشي به جوانان تاسيس كرده كه هزينه آنرا دولت مي پرداخته. چنان كه روال موسسات دولتي است كمال الملك مي بايست گزارش هايي در مورد نحوه صرف بودجه تهيه ميكرد. اما اين كار بر كمال الملك گران مي آمد و موجب كدورت شديد وي مي شد. به هر حال او شخصي بود كه در مقام استادي حتي به شخص ناصرالدين شاه هم تشر زده بود. به علاوه در سفرهاي اروپايي خود به عنوان يك هنرمند برجسته همواره قدر ديده بود وبر صدر نشسته بود. طبيعي بود كه حساب پس دادن به يك كارمند جزء را دون شان خود بداند. اين مساله جزئي مي رفت تا مدرسه را به شكست بكشاند. بالاخره فروغي تدبيري انديشيدو مقداري مقرري(به تعبير امروزي مقداري "گرنت") براي او از بودجه دولت تعيين كرد تا وي هزينه مدرسه از آن محل بپردازد بدون آن كه "سين جيمي" در كار باشد. اين موضوع در بين جوامع آكادميك پيشرفته امري نهادينه است. استادان برجسته بنا به اعتبا ر علمي خود مقداري گرنت در اختيار دارند كه هر گونه صلاح بدانند براي پيشرفت كار صرف مي كنند. الآن پس از گذشت بيش از هشتاد سال از تجربه كمال الملك تازه تازه موضوع گرنت در جامعه آكادميك ايران مطرح مي شود. اميدوارم كه زودتر جا بيفتد

علم و نقاشی

دانش پیشگان و نقاشان کارشان خیلی شبیه هم است. هردو به دنیای اطرافشان به دقت می‌نگرند و بعد سعی می‌کنند که مشاهداتشان را به صورتی ساده بیان کنند. این الگو را در گاومیشهای پیکاسو به خوبی می‌توان دید. ابتدا تصویری مبهم از یک گاومیش داریم. بعد تلاش می‌کنیم که تصویر منطبق بر واقعیت شود. و در نهایت تلاش می‌کنیم تا این تصویر را ساده و ساده‌تر کنیم تا آنجایی که با کمترین خطوط ممکن، یک گاومیش را به ما نشان دهد.

فانتزي شكست

از نوجواني همانند بسياري از ايرانيان هم تيپ خودم شيفته آثار "جرج ارول" بودم . به خارج كه رفتم متوجه شدم اين نويسنده آنقدر ها در بين غربيان معروف نيست. كنجكاو شدم وچند مورد نقد درباره نويسنده خواندم. همه به نبوغ و تيزبيني او اذعان داشتند ولي بر وي خرده مي گرفتند كه چرا هميشه درباره شكست فانتزي بافي ميكند
باخود گفتم شايد يكي از دلايل محبوبيت اين نويسنده در بين ايرانيان همين باشد. آري! مابا "ايده" شكست حال مي كنيم. اگر داستاني پايان خوش داشته باشد، ان را به تمسخر هندي مي ناميم. اگر بخواهيم در هر موردي موفق شويم ابتدا بايد تكليف خود را با اين مساله مشخص كنيم